Üç Cümle özetine gitmek için tıklayın.
Yaklaşık 25 yıl önce, Jörg Haider’in aşırı sağcı popülist Özgürlük Partisi (FPÖ) Avusturya’da oyların %27’sinden biraz azını alarak hükümete girdiğinde, şok dalgaları tüm Avrupa’da yayılmış ve birçok lider buna tepki olarak görüşmelerini ve etkinliklerini iptal etmişti. Çok geçmeden Fransa’da Ulusal Cephe’den Jean-Marie Le Pen cumhurbaşkanlığı seçiminde ikinci tura kaldığında, seçimin nihai galibi Jacques Chirac aşırı sağcı liderle görüşmeyi bile reddetti; görüşleri o dönem o kadar iğrenç ve anormaldi.
Ancak şimdi Batı Avrupa genelinde aşırı sağ partiler giderek yükseliyor: anketlerde istikrarlı bir şekilde üst sıralara tırmanıyor, ana akım sağın politikalarını milliyetçi ve popülist platformlara göre şekillendiriyor ve koalisyon hükümetlerinde seçkin bakanlık görevlerini üstleniyorlar.
Partisi neofaşist köklere sahip olan İtalya Başbakanı Giorgia Meloni hali hazırda ülkenin yönetiminde. Yakın zamanda bölgesel ve yerel oylarını iki katına çıkaran İspanya’nın aşırı sağcı partisi Vox da yakında iktidarı paylaşacak gibi görünüyor.
Finlandiya’daki yeni gelen koalisyon hükümeti de aşırı sağcı ve hükümette bazı bakanların geçmişte “neo-nazi” eylemlere katıldığı ve sağcılar arasında revaçta olan komplo teorileri paylaştığı görülüyor. İsveç’te de aşırı sağcılar aynı şekilde yükselişte. Avusturya’da ise sağçı FPÖ, bir sonraki seçimlere yaklaşık bir yıl kala anketlerde rahat bir şekilde önde gidiyor.
Almanya siyasetinde bir “dönüm noktası” niteliğindeki seçimlerde, ülkenin aşırı sağcı partisi AfD, geçtiğimiz yıl %10’dan %20’ye yükselerek seçimlerde merkez sol SPD’nin önünde ikinci sıraya yerleşmesinin ardından ilk belediye meclisi seçimini kazandı.
Yunanistan’da da az bilinen üç aşırı sağcı ve ulusalcı parti Pazar günkü seçimlerde parlamentoda sandalye kazandı.
Saydığımız ülkelerin ve yönetimlerin hepsinin birbirinden farklı, içinde faaliyet gösterdikleri kültürler ve siyasi sistemler de farklı olmasına rağmen çıkışları çok benzerlik gösteriyor.
Her ekonomik krizden sonra genelde popülistlerin ve aşırı sağın güç kaybettiği düşünülürdü. Fakat, 1980’lerden bu yana birkaç istisna dışında aşağı yukarı istikrarlı bir şekilde yükseliyorlar ve artık gerçekten de kontrolun bir unsuru haline geldiler.
Avrupa’nın giderek parçalanan ve kutuplaşan siyaseti aynı zamanda bu partileri birer iktidar belirleyici haline getiriyor.
Göç, İslam ve AB karşıtlığı Avrupa’nın aşırı sağ partilerini birleştiren temel nedenler olmaya devam etse de, yeni nedenler de ortaya çıktı: kültür savaşları, azınlık hakları, küresel iklim krizi ve hükümetlerin bununla mücadele etmek için ısrarla talep ettiği haksız fedakarlıklar.
Pandemi ve Rusya’nın Ukrayna’ya açtığı savaştan kaynaklanan hayat pahalılığı krizi, hızlı ve kafa karıştırıcı sosyal ve dijital değişim ve her yerde ana akıma karşı artan güvensizlik bu partilerin cazibesini daha da arttırdı.
Ancak bu yükselişin ardında iki yönlü bir normalleşme süreci de yatıyor:
Merkez sağ giderek daha fazla aşırı sağ söylemleri benimseyip kendini pazarlıklara açtıkça, akıllı aşırı sağ partiler de seçmenlerini iten bazı görüşlerini yumuşatıyor.
İtalya’dan Finlandiya’ya kadar Avrupa’nın merkez sağının çoğu göç konusunda aşırı sağ partiler kadar sert bir tutum sergilerken, aşırı sağ partiler ekonomik durumu göstermek, Avrupa karşıtlığını azaltmak ve geçmişte Rusya’ya verdikleri desteği gözden geçirmekle meşguller.
Bu değişimde etkili olan şey bize göre kontrol çağında yaşıyor olmamız. Solcular koruyuculuk vaat ederken, aşırı sağcılar düzen ve kontrol vaat ediyor. Bunu yerine getirmesi mümkün değil ama insanların bireysel ve kültürel korkularına daha çok hitap ettiği için yükselen sağ akımı görüyoruz.
