Geçtiğimiz seçimden bu yana Erdoğan ve kabinesinin ekonomik politikaları çok radikal değişikliklere uğradı. Enflasyonla mücadele, ekonomiyi toparlama, Türkiye’yi kalkındırma gibi görevlerle Hazine’nin başına Mehmet Şimşek, Merkez Bankası’nın başına ilk kadın başkan olan Hafize Gaye Erkan getirildi. Geçtiğimiz yıllardaki ekonomik durum birçok kişiyi, özellikle muhalifleri şüpheyle yaklaşmaya itti. Peki enflasyonla nasıl mücadele edilir? Mehmet Şimşek doğru yolda mı? Ekonomi toparlanacak mı? hepsini yanıtlamaya çalışacağım bu yazımla karşınızdayım.
Enflasyonla mücadelede klasik yöntemler nelerdir?
- Para politikaları – Faiz arttırımları vs.
- Para arzını kontrol etmek – Ekonomistlerin büyük bir çoğunluğu para arzı ile enflasyonun yakın bir ilişkisi olduğunu savunuyor.
- Mali politikalar – Talebi ve tüketimi düşürmeye yönelik politikalar, paraya ulaşımı zorlaştırma, borçlanmayı zorlaştırma, vergi arttırımı vs.
- Maaşları ve fiyatları devlet kontrolüne almak – Genelde neredeyse hiç tercih edilmeyen bir yöntem çünkü uzun vadede kayıtdışı bir ekonomiye ve istenilenin tam tersine yol açabiliyor. Bunun en yakın örneğini kira artış düzenlemelerinde görüyoruz. Kirayı resmi olarak %25 üzerinde arttıramayan ev sahibi, evini kiraya vermek istemiyor veya kirayı resmi olarak değil elden alıyor, aidat ücreti vs. gibi kalem olarak tahsil ediyor veya eve geliri yeteri kadar olmadığı için bakım yapmıyor.
Merkez Bankası şu anda faizleri neden piyasaların beklentisinden az arttırıyor?
Pandemi döneminde gördüğümüz finansal teşvikler ve bütün dünya ekonomilerinde süregelen parasal genişleme Merkez Bankalarına limitli hareket alanı tanıyor ve bu durum sadece Türkiye’ye de özgü değil.
Amerikan Merkez Bankası (FED) son 40 yılın en agresif parasal sıkılaşma dönemine girdiğini gördük. Çok keskin bir şekilde artan faizler, Dünya’nın ilk defa yaşadığı pandemi ve dağıtılan “bedava” para sonrası sadece vatandaşı değil bankacılık sektörünü de zora soktu.
First Republic Bankası, Silicon Valley Bankası, Signature Bankası, Silvergate Bankası gibi orta ölçekli bankalar bu keskin faiz arttırışları nedeniyle Mart ayı civarlarında iflas etti.
Türkiye gibi ekonomik şoklara daha kırılgan bir ekonomide bence Hafize Gaye Erkan ve ekibinin daha temkinli yaklaşması ve ortamı buna alıştırması daha mantıklı. Ani çok keskin hamleler şu anki ekonomik durumda büyük bir oyuncunun (şirketin) batmasıyla Türkiye’de bir domino etkisine yol açabilir ve içinden çıkması çok daha zor bir durum yaratır.
Vergiler neden arttırılıyor, neden çoğu şeye zam geliyor?
Ekonomik bir buhranda herkes bir çözüm ararken neredeyse her zaman çözüm yolu uzunca bir süre acı çekmekten geçer. Sadece Mehmet Şimşek ve Türkiye değil dünyadaki herkes aynı durumda bu acıyı yaşar.
Kaynayan bir ekonomiyi, enflasyon ortamını toparlamanın yollarından birisi de vergileri arttırma yoluyla talebi düşürmek ve ekonomik büyümeyi enflasyonu düşürme amacıyla geriletmektir. Türkiye sadece bu sene benzin ve doğalgaz fiyatlarını halka daha ucuza getirmek için 23 milyar dolar harcadı. Halk akaryakıt ve enerjiyi ucuza temin ederken aslında bu bedeli yine kendisi ödüyordu, o an değil ama sonra ödeyecekti.
Bu “seçim ekonomisi” ekonomiyi yaraladı. Mehmet Şimşek de başa geldiği zaman elindeki tek seçenek halka aslında enerjiye ulaşmasının gerçek bedeline yakın bir bedel ödetmek ve orada oluşan tüketimi azaltmak vardı.
Türkiye Cumhuriyeti’nin 2022 yılında yapmış olduğu enerji ithalatının faturası 97 milyar dolar. Cari açık ise 9 yılın zirvesinde 48.8 milyar dolar.
Enerji ve enerji fiyatını baskılama cari açık ve bütçede bu kadar büyük pay oynarken bu yöntemleri azaltmak da cari açığı düşürmede ve bütçeyi kontrol altında tutmaya yardımcı olacaktır.
Türkiye’nin genelde hatası ne oluyor?
Bana ve çoğunuza göre Türkiye’nin temel sorunu yatırımları kısa vadeli araçlara aktarması. İnşaat sektörü gibi büyümenin nispeten limitli olduğu, dünyanın geri kalanına ihraç etmenin epey zor olduğu sektörler yerine çağımıza uygun kaynak aktarımı yapılması gerekiyor. Misal geçtiğimiz sene ve bu sene enerji fiyatlarını bütün vatandaş için baskılamak, buna korkunç miktarda kaynak ayırmak yerine hedef grupları olan teşviklere geçilmeli. Düşük gelirli vatandaşa enerji ve gıda gibi temel ihtiyaçlar konusunda hedef teşviklerde bulunulması çok daha doğru olacaktır.
Başarabilecekler mi?
Şahsi fikrim:
- ekonomi ve mali politikaların şu an olduğu gibi serbest ve mantıklı ilerlemesi,
- Hafize Erkan ve Mehmet Şimşek’in görevden alınmaması,
- yaklaşan yerel seçimler için yine “seçim ekonomisi” ortamı olmaması,
halinde Türkiye ekonomisi’nin zor zamanlar sonrasında 2024 ortalarında toparlanmaya başlayacağı yönünde. Dünyanın ve dünya basınının verdiği tepkiler de bu görüşle uyumlu. Dediğimiz gibi Erdoğan’ın ekonomi ve politikaların stabilliği konusunda yarattığı güvensizlik herkesi temkinli olmaya itiyor. Fakat şu anda her şey olumlu gözüküyor.
Dünya, Türkiye’nin son ekonomik politikaları hakkında ne diyor?
Moody’s Türkiye yorumu
Dünyanın önde gelen finansal kuruluşlarından Moody’s geçtiğimiz günlerde “Türkiye’nin yeni ekonomi yönetimi enflasyonu ve dış dengesizlikleri azaltmaya kararlı ve bunun sürdürülmesi durumunda ülkenin durağan kredi görünümü pozitife dönebilir.” ve “Yeni ekonomi ekibi enflasyonu düşürmeyi, Türkiye’nin büyük dış dengesizliklerini azaltmayı ve mali disiplini sağlamayı taahhüt etti ve para ve maliye politikasının yönünü kademeli olarak düzeltmeye başladı” diyerek yukarıda belirttiğimiz görüş ile paralel bir analiz yayınladı.
Financial Times’ın Türkiye yorumu
Financial Times, haberinde “uluslararası yatırımcılar, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın nihayet ülkenin sorunlarını ele aldığına dair işaretlere karşı harekete geçerek piyasalara girmeye başladı.” gibi bir ifade kullanıyor.
Bloomberg Türkiye cari fazla yorumu
Bloomberg ise Türkiye ekonomisi haberinin başlığında “son 2 yıldır bütçenin ilk defa bir ayda fazla vermesi kısa bir rahatlama sağlasa da henüz bir çözüme ulaşılmış değil” şeklinde nötr bir yorum yapıyor.
